این مقاله به‌طور خلاصه و عوارض علمی  گزارش‌شده پس از واکسن‌های کووید-19 را مرور می‌کند: میوکاردیت/پریکاردیت مرتبط با واکسن‌های mRNA، «ترومبوز با ترومبوسیتوپنی القایی واکسن» (VITT) مرتبط با واکسن‌های کووید-19، سیستم‌های روسیه، واکنش‌های سیستم‌عامل واکسن.  شواهد نشان می‌دهد که این رویدادها در اکثر موارد قابل مدیریت هستند و می‌توانند از بیماری‌های شدید، بستری و مرگ ناشی از عوامل بیماری‌زا باقی بمانند.سازمان جهانی بهداشت

مقدمه

از زمان آغاز برنامه‌های واکسیناسیون جهانی علیه SARS-CoV-2، سیستم‌های نظارت بر ایمنی واکسن (VAERS، VSD، EudraVigilance، VigiBase و سازمان‌های ملی) هزاران گزارش عوارض جانبی را جمع‌آوری کرده‌اند.  مرکز کنترل و بیماری‌ها+

انواع عوارض شناخته‌شده، شیوع نسبی و شواهد

1. میوکاردیت و پریکاردیت (التهاب قلب) — مرتبط با واکسن‌های mRNA (Pfizer-BioNTech, Moderna)

   • شرح: موارد نادر التهاب میوکارد یا پریکاردیت، عمدتاً در مردان نوجوان و جوان، معمولاً پس از دوز دوم گزارش شده‌اند.

   • شیوع/شدت: شیوع بسیار کم اما قابل اندازه‌گیری؛ بیشتر بیماران به درمان‌های حمایتی پاسخ می‌دهند و بهبودی در اغلب موارد سریع است. مطالعات و پایش‌های ملی علت‌سنجی را برای ارتباط با واکسن‌های mRNA تأیید کرده‌اند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها+1

2. ترومبوز با ترومبوسیتوپنی القایی واکسن (VITT یا TTS) — مرتبط با واکسن‌های آدنوویروس (مثلاً AstraZeneca، برخی گزارش‌ها برای Janssen)

3. شرح: تشکیل لخته‌های خون همراه با کاهش پلاکت در روزها تا چند هفته و با عوارض طولانی مدت پس از واکسیناسیون ؛ مکانیزم شبه-هموفیلی 

4. شیوع/شدت:  می‌تواند شدید و تهدیدکنندهٔ حیات باشد؛ در سنین مختلف 

   آنافیلاکسی (واکنش حساسیتی شدید)

5. سندرم گیلن-باره (GBS) و دیگر عوارض عصبی 

   • شرح: مواردی از GBS پس از واکسن‌های آدنوویروس (مثلاً Janssen) گزارش و بررسی شده‌اند؛ رابطه علّی برای برخی واکسن‌ها مطرح و در برگه‌های اطلاعات ثبت شده است.

6. عوارض دیگر گزارش‌شده

   • واکنش‌های موضعی/سیستمی (درد محل تزریق، تب، خستگی) 

   • رویدادهای  قلبی، خونی یا خودایمنی که در پایش‌های بعدی مورد بررسی قرار گرفتند 

     • واکنش‌های ایمنی موضعی و سیستمی: فعال شدن پاسخ ایمنی در فرد می‌تواند منجر به التهاب  و علائم عمومی شود.

     • پدیده‌های ایمنی اختصاصی: برای مثال، در VITT پادتن-های ضد-PF4 ایجاد می‌شوند که منجر به تشکیل لخته و افت پلاکتی می‌گردد. در میوکاردیتِ پس از mRNA مکانیزم کامل مشخص نیست اما فرض‌هایی دربارهٔ پاسخ ایمنی/التهابی و مکانیزم‌های مولکولی وجود دارد. مطالعات مولکولی و بالینی همچنان در جریان است.

     تشخیص و مدیریت بالینی (دستورالعمل‌های کلی)

     • میوکاردیت/پریکاردیت: درد قفسهٔ سینه، تنگی نفس یا تپش غیرطبیعی پس از واکسیناسیون — باید ارزیابی قلبی (ECG, troponin, اکوکاردیوگرافی) و نظارت سرپایی/بستری صورت گیرد؛ درمان حمایتی و ضدالتهابی معمولاً مؤثر است. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها

     • VITT: علائم ممکن شامل سردرد شدید یا علائم نورولوژیک، درد شکمی، تنگی نفس یا تورم اندام است؛ اندازه‌گیری شمارش پلاکت، D-dimer، تصویربرداری برای لخته و درمان ضدترومبوتیکِ مناسب (و خودداری از هپارین در موارد مشکوک) اهمیت دارد.